هاری(حیوان گزیدگی)
تعریف هاری:
هاری یک‌بیماری ویروسی حاد سیستم اعصاب‌مرکزی است که مخصوص‌گوشتخواران اهلی و وحشی می‌باشد.انسان و سایر حیوانات خونگرم‌پستاندار به طور تصادفی و غالبا ازطریق گزش به آن مبتلا می‌شوند.
همچنین بیماری از طریق پنجه‌کشیدن حیوانات بخصوص گربه،راههای تنفسی، ندرتا گوارشی و پیونداعضا منتقل می‌شود.
بیماریزایی:
ویروس هاری از طریق خراش‌سطح پوست یا مخاطها (چشم، دهان‌و…) وارد بدن می‌شود. ویروس ازطریق اعصاب محیطی به سیستم‌اعصاب مرکزی می‌رسد و در آنجاتکثیر می‌یابد و سپس از طریق اعصاب‌خودکار به سایر بافت‌ها مثل غددبزاقی، کلیه، ریه، کبد، پوست، قلب وعضلات می‌رسند که باعث بروز علایم‌بیماری می‌گردد.
علایم بیماری در انسان :
دوره نهفتگی بیماری در انسان‌معمولا بین 2 تا 8 هفته است ولی کمتراز 5 روز و تا یکسال هم می‌تواند باشد.فاصله محل گازگرفتگی تا مغز، وسعت‌جراحات، نوع حیوان مهاجم و سن‌بیمار از مهمترین عواملی می‌باشند که‌در طول دوره نهفتگی مؤثر است. درصورت ابتلای انسان به بیماری بعد ازطی دوره کمون (نهفتگی) علایم اولیه‌به صورت خستگی، بی اشتهایی،بی‌قراری، تف اندازی، و گاهی سوزش‌و خارش در محل گزیدگی بروزمی‌نماید.
در مرحله تحریک‌پذیری علایم‌بی‌قراری، خروج کف از دهان، احساس‌حالت خستگی، ترس از نور و ریزش‌اشک از چشم بروز می‌کند و سپس‌وارد مرحله اغما و نهایتا مرگ می‌شود.
علایم بیماری در حیوان:
در سگ و گربه 3 تا 10 روز قبل ازبروز علایم بالینی (به ندرت بیشتر از 3روز) ویروس در بزاق حیوان وجوددارد و می‌تواند بیماری را انتقال دهد;به عبارت دیگر اگر سگ و گربه درزمان گزش، آلوده به ویروس هاری‌باشند، علایم بالینی حداکثر 5 تا 8 روزبعد از حیوان گزیدگی ظاهر خواهد شد.
پس از طی دوره نهفتگی اولین‌علامت بیماری تغییر در رفتار و عادات‌حیوان می‌باشد.
حیوان غذای خود را به خوبی‌نمی‌خورد، به تدریج اندامهایش فلج‌می‌شود و پریشان و مضطرب می‌گردد،دهانش باز و از آن کف خارج می‌شود واز آب و نور می‌ترسد و هر چیزی مثل‌سنگ، چوب و انسان را گاز می‌گیرد وسپس می‌میرد.
راههای انتقال:
1 – گاز گرفتن: اصلی‌ترین راه‌سرایت بیماری از طریق گاز گرفتن به‌وسیله حیوانات هار می‌باشد که درمورد گربه و گربه سانان از طریق‌کشیدن پنجه نیز انتقال بیماری صورت‌می‌گیرد.
2 – پوست: بیماری هاری از راه‌پوست سالم قابل سرایت نیست ولی‌اگر کوچکترین خراش یا زخمی درپوست وجود داشته باشد در تماس باترشحات آلوده قابل انتقال خواهد بود.
3 – سایر راهها: انتقال بیماری‌به ندرت از طریق دستگاه تنفس،دستگاه گوارش، پیوند اعضاء، جفت،وسایل آلوده، مخاطها و سرانجام ازانسان به انسان امکان‌پذیر می‌باشد.
اقدامات لازم بعد ازگازگرفتگی:
در صورت بروز علایم هاری، این‌بیماری درمان‌پذیر نیست و سرانجام به‌مرگ منجر می‌شود.
کلیه افرادی که توسط حیوانات‌مورد گزش قرار می‌گیرند می‌بایستی‌آن حیوان را مشکوک به هاری تلقی‌کنند و اقدامات لازم را انجام دهند تازمانی که خلاف آن ثابت شود وموضوع از نظر هاری منتفی گردد.
اقدامات مورد نیاز به شرح‌ذیل می‌باشد:
1 – خارج ساختن ویروس ازمحل زخم: شستشوی عمقی با آب‌تمیز و محلول صابون حداقل به مدت 5تا 10 دقیقه که می‌توان ادعا کرد 50درصد از پیشگیری مربوط به رعایت‌کامل همین نکته است. بنابراین تأکیدمی‌شود در صورت مواجهه با حیوان‌گزیدگی قبل از ارجاع به مرکز درمان‌پیشگیری در خانه بهداشت اقدام فوق‌را انجام دهید.
2 – خارج کردن کف صابون‌از لابلای زخم: با استفاده از شیلنگ‌آب یا آبپاش باید کف صابونهای‌باقیمانده در لابلای زخم کاملا شسته‌شود زیرا باقیمانده صابون، بعضی موادضدعفونی کننده را که بعد از شستشومورد استفاده قرار خواهد گرفت خنثی‌می‌نماید.
3 – ضد عفونی با الکل 40 تا 70درجه یا محلول بتادین یک درصد یاسایر مواد ضدعفونی کننده.
4 – تزریق سرم واکسن ضدکزاز (واکسن ثلاث یا توأم): اگرمجروح قبلا واکسن کزاز، توأم یا ثلاث‌را کامل دریافت کرده باشد فقط یک‌نوبت واکسن توأم یا ثلاث (با توجه به‌سن بیمار) به عنوان یادآوری کافی‌است. در صورتی که بیمار غیرواکسینه‌باشد باید نوبت اول واکسن توأم یاثلاث را با توجه به سن بیمار به وی‌تزریق کرد.
5 – تزریق واکسن ضدهاری: واکسن ضد هاری را در پنج‌نوبت در روزهای صفر، 3،7،14 و 28به صورت عضلانی و حتما در عضله‌دلتوئید بازو تزریق می‌نمایند.
۶ – تزریق سرم ضد هاری:
نکات مورد توجه:
– در صورتی که حیوان مهاجم‌سگ بوده و در دسترس باشدمی‌بایستی آن را به مدت 10 روزبستری و تحت نظر قرار داد (ضمناآب و غذای کافی به او داده شود). درصورتی که طی مدت فوق حیوان تلف‌شد و یا علایم هاری در او بروز کرد به‌احتمال زیاد مبتلا به هاری می‌باشد وبایستی واکسیناسیون ضدهاری تانوبت آخر جهت فرد حیوان گزیده‌انجام شود; در غیر این صورت و سالم‌بودن، حیوان مسلما هار نیست و باید ازادامه واکسیناسیون شخص خودداری‌شود.
– سرم ضدهاری فقط به کسانی‌تزریق می‌شود که دارای یک یا چندگزیدگی یا خراشهای عمیق جلدی یاآلوده شدن غشای مخاطی با بزاق‌باشند.
– برای خراشها و زخم‌های کوچک‌و دور از مرکز اعصاب یا لیسیدن‌شخص به وسیله حیوانات مشکوک به‌هاری تنها از تزریق واکسن استفاده‌شود.
– زخم حیوان گزیده نباید بخیه زده‌شود (به دلیل این که ویروس هاری‌بی‌هوازی بوده و در مقابل نور واکسیژن هوا خاصیت حیاتی خود را ازدست می‌دهد). در مورد زخم‌های‌بسیار عمیق (شریان خونریزی دهنده‌دارند) استثنائا می‌توان شریان‌خونریزی دهنده را بخیه زد که در این‌صورت می‌بایستی مقداری سرم ضدهاری رابا سرنگ بدون سوزن و بافشار در داخل زخم تخلیه نمود.
– واکسن ضدهاری در اطفال (زیر2 سال) حتما باید در ناحیه بالا و جانبی‌ران تزریق شود.
– افرادی که توسط موش خانگی وصحرایی و خرگوش مورد گزش قرارمی‌گیرند احتیاج به درمان پیشگیری‌ندارند.
– افرادی که واکسیناسیون کامل‌شده‌اند اگر مجددا مورد گزش حیوان‌قرار گیرند تزریق سرم به آنان توصیه‌نمی‌شود.
– اتخاذ تصمیم در مورد تجویزواکسن تنها و یا توأم با سرم به وسیله‌مسؤول مرکز درمان پیشگیری انجام‌می‌شود.
– درمان پیشگیری کامل (پنج‌نوبت) در مواردی انجام می‌شود که‌حیوان مهاجم یا از نظر هاری مثبت‌باشد یا متواری شده و یا در مدت 10روز پس از گازگرفتن از بین برود، یاعلایم هاری در آن ظاهر شود.
– درمان پیشگیری ناقص درمواردی انجام می‌شود که حیوان مهاجم10 روز پس از تحت نظر قرارگرفتن‌سالم بوده و یا از نظر هاری منفی باشد.
– کلیه موارد حیوان گازگرفتگی رابایستی هار تلقی کرد و فورا تحت‌اقدامات درمان پیشگیری قرار داد تاخلاف آن ثابت شود.
