عوارض واکسیناسیون و چگونگی برخورد با آن

عوارض ایمنسازی

هدف ایمنسازی حفاظت فرد و جامعه در برابر بیماریهای قابل پیشگیری با واکسن است . گر چه واکسنهای مورد استفاده از نظر میزان اثر بخشی بسیار مورد اطمینان هستند و عوارض جانبی ناچیز دارند اما بطور کلی هیچ واکسنی بدون عارضه نیست . عوارض ممکن است خفیف و گذرا باشد و یا شدید و نادر کهتهدید کننده سلامتی کودک است .

برای افزایش پذیرش ایمنسازی و بالا بردن کیفیت خدمات باید مراقبت از اثرات نامطلوب شدید حاصل از ایمنسازی به عنوان بخشی تلفیقی در برنامه تلفیقی در برنامه ایمنسازی منظور گردد . با توجه به کاهش بیماریهای قابل پیشگیری با واکسن در اثر توسعه ایمنسازی توجه بیشتری به عوارض واکسن شده است . برای مثال در کشوری که سالها فلج اطفال ریشه کن شده عوارض این واکسن ( ۱مورد در ۳ میلیون ) بیشتر از قبل جلب مشارکت نظر میکند . مراقبت عوارض ایمنسازی به مفهوم پایش سلامت ایمنسازی است و به اعتبار برنامه ایمنسازی کمک میکند . با اجرای این برنامه میتوان از ایجاد تشنج در جامعه در اثر عوارض واکسن جلوگیری نمود .

طبقه بندی :

معمولاً هر پیامد متعاقب ایمنسازی عارضه ایست که پس از ایمنسازی بوجود آمده و عقیده بر آن است که علت آن ایمنسازی است .

الف ) واکنش به واکسن :

این موارد جزء لاینفک واکسن میباشد و در صورتی که واکسن بصورت صحیح داده شود نیز بوجود خواهد آمد .

ب ) اشتباه در برنامه :

تزریقات غیر استریل ـ عدم تهیه صحیح واکسن ـ تزریق در محل نادرست ـ حمل و نقل غیر صحیح ـ بی توجه ای به موارد منع مصرف

ج ) همزمانی با واکسن :

مربوط به ایمنسازی نیست و بیماری یا عارضه ای است که با واکسیناسیون بروز میکند د ) واکنش تزریقات : اضطراب و تشویق در اثر استرس و یا در تزریقات

ه ) واکنش ناشناخته :

که هنوز علتی برای آن مشخص نشده است .افزایش پاسخ ایمنی بدن میشوند ( بخصوص در واکسن ثلاث ) معمولاً عوارض واکسن در یک تا دو روز بعد از ایمنسازی اتفاق میافتد ( بجزء واکسن MMR که ۱۲ ـ ۶ روز بعد از ایمنسازی اتفاق میافتد . واکنش موضعی شامل درد و تورم و قرمزی محل تزریق است که در ثلاث و یادآور واکسنها تا ۸۵درصد میرسد . د. هفته پس از ایمنسازی ب ث ژ واکنش بصورت پاپول بوده که محل زخم شده پس از چند ماه بهبود یافته و اسکار باقی میگذارد . واکنشهای عمومی شامل تب بوده که به ۱۰ درصد واکسیناسیون میرسد . ولی در بعضی واکسنها ( ثلاث ) تا ۵۰ درصد نیز میرسد . در ۱۵ ـ ۵ درصد کسانی که سرخک دریافت میکنند واکنشهایی مانند وراش و التهاب ملتحمه مشاهده میشود .

واکنش نظیر تورم غده پاروتید در اثر واکسن اوریون و درد وفاصل و تورم غده لنفاوی ناشی از واکسن سرخجه تا ۱ درصد نیز دیده میشود . علایم عمومی واکسن پولیو در کمتر از یک درصد به شکل اسهال سردرد و در د عضلانی است .

عوارض خفیف و شایع واکسن و درمان آنها:

واکسن	عوارض موضعی ( درد ـ ورم ـ قرمزی )	تب بالای ۳۸ درجه سانتی گراد	علائم موضعی
ب ث ژ	۹۵ ـ ۹۰%	ـ ـ ـ ـ	ـ ـ ـ ـ
هموفیلوس آنفلوانزا	۱۵ ـ ۵%	۱۰ ـ ۲ %	ـ ـ ـ ـ
هپاتیت ب	بزرگسالان حدود ۱۵ درصد و خردسالان حدود ۵%	۶ ـ ۱%	ـ ـ ـ ـ
MMR	حدود ۱۰%	۱۵ ـ ۵%	۵% ( راش )
Opv	ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ	کمتر از ۱ درصد	کمتر از ۱ درصد
Td/DT/T	حدود ۱۰ درصد	حدود ۱۰ درصد	حدود ۲۵ درصد
سیاه سرفه ( ثلاث )	تا ۵۰ درصد	تا ۵۰ درصد	تا ۵۵ درصد
درمان	کمپرس آب سرد در محل تزریق ـ مسکن و تب بر	معاینات اضافی ـ لباسهای مناسب ـ پاشویه ـ مسکن و تب بر	مایعات تا ۵۵ درصد اضافی ـ مسکن و تب بر

ـ علائم عمومی شامل سردرد ـ اسهال و در عضلانی

ـ میزان عوارض موضعی دزهای یا دارو بین ۸۵ ـ ۵۰ درصد افزایش پیدا میکند .

واکنش های نادر و شدید و فاصله و میزان بروز واکنش ها:

واکسن	واکنش	فاصله تزریق	تعداد دز به واکنش	واکنش در یک میلیون دز
ب ث ژ	لنفادنیت چرکی	۶ ـ ۲ ماه	۱ در هزار	۱۰۰۰ ـ ۱۰۰
ب ث ژ	التهاب استخوانی ب ث ژ	۱۲ ـ ۱ ماه	ا در ۳۰۰۰ تا ۱ در صد میلیون	۳۰۰ ـ ۱%
ب ث ژ	عفونت منتشر ب ث ژ	۱۲ ـ ۱ ماه	یک در یک میلیون	۵۶/۱ ـ ۹/۰
آنفلوانزا	شناخته شدن نیست	ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ	ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ	ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ
هپاتیت ب	آنا فیلاکسی	۱ ـ ۰ ساعت	یک در ۶ تا ۹۰۰۰۰۰	۲ ـ ۱
M/ MMR/MR	تشنج ناشی از تب	۱۲ ـ ۶ روز	یک در ۳۰۰۰	۳۳۰
// //	کاهش پلاکتها ( ترومبوسیتوپنی )	۳۵ ـ ۱۵ روز	یک در ۳۰۰۰۰	۳۰
// //	واکنش آنافیلاکتیک ( آلرژی شدید )	۲ ـ ۰ ساعت	یک در ۱۰۰۰۰۰	۱۰
// //	آنا فیلاکسی	۱ ـ ۰ ساعت	یک در ۱۰۰۰۰۰۰	۱
// //	آنسفالوپاتی	۱۲ ـ ۶ روز	کمتر از یک در یک میلیون	کمتر ازیک

واکنش شدید و نادر :

( شامل تشنج ـ ترومبوسیتوپنی ـ آنا فیلاکسی و آنفالوپاتی ـ عفونت منتشر ب ث ژ ـ واکنش آنا فیلاکتیک ـ لنفادنیت چرکی )

آبسه استریل :

۱ . وجود آلومینیوم در واکسن ثلاث ۲ . تکان ندادن کافی ویال قبل از استفاده ۳ . تزریق سطحی واکسن ۴ . یخ زدگی واکسن ( شیوع این عارضه کم و یک درصد هزار تزریق است )

پیامدهای نا مطلوب دستگاه عصبی مرکزی :

فلج حاد ـ آنسفالوپاتی ـ آنسفالیت ـ مننژیت ـ تشنج

عوارض شدید :

شامل مرگ در عرض یکماه بعد از ایمنسازی و یا بستری شدن در بیمارستان که به واکسیناسیون نسبت داده شود .

شوک آنا فیلاکسی :

واکنش شدید و با شروعی سریع است که با کلاپس گردش خون مشخص میشود و علامت اولیه اریتم منتشر و کهیر است و بدنبال آن انسداد تحتانی و یا فوقانی سیستم تنفس است و در حالت شدیدتر رنگ پریدگی ـ اختلال سطح هوشیاری و افت فشار خون است . درمانم آن با آدرنالین میباشد . معمولا واکنشهایی شدید بروز سریع دارند و بمدت ۱۰ دقیقه پس از ایمنسازی بوجود میایند لذا باید تمام واکسینه شده ها را ۱۰ تا ۲۰ دقیقه پس از ایمنسازی تحت نظر بگیرید .

چگونگی درمان با آدرنالین :

دز آدرنالین ۱ در ۱۰۰۰ ( ۱./۰ میلی گرم / کیلوگرم تا حداکثر ۵/۰ میلی لیتر اگر وزن بیمار را ندانیم :

کمتر از ۲ سال : ۰۶۲۵/۰ میلی لیتر ۱۶/۱ آمپول

۵ ـ ۲ سال : ۱۲۵/۰ میلی لیتر ۸/۱ آمپول

۱۱ ـ ۶ سال : ۲۵/۰ میلی لیتر ۴/۱ آمپول

بیش از ۱۱ سال : ۵/۰ میلی لیتر ۲/۱ آمپول

نحوه گزارش دهی :

بوسیله فرمهای مخصوص گزارش دهی انجام میشود که شامل فرم های ۱ ـ ۲ ـ ۳ ـ ۴ میباشد که فرم شماره ۱ و ۲ برای کلیه عوارض تکمیل میشود و فرم شماره ۱ و ۲ و۳ برای عوارض فوری گزارش میگردد و فرم شماره ۴ در واحد بیماریهای واگیر تکمیل میگردد . پس از انجام واکسیناسیون چنانچه فردی مراجعه و عارضه ای را به واکسیناسیون ارتباط داد آن علامت را عارضه تلقی نموده و گزارش نمائید .

چه عوارضی باید گزارش شوند ؟

ـ کلیه شوک های که در مدت ۲۴ ساعت پس از واکسیناسیون رخ دهند .

ـ کلیه آبسه های محل تزریق واکسن که در مدت ۷۲ ساعت پس از واکسیناسیون رخ دهند .

ـ لنفادیت ناشی از واکسن BOG در هر زمان پس از تزریق واکسن که ایجاد شوند باید ظرف ۲۴ ساعت گزارش شوند حتی اگر عارضه بوجود آمده ۶ ماه پس از تزریق واکسن باشد .

ـ عوارض موضعی شدید یا غیر شدید که در مدت ۷۲ ساعت پس از واکسیناسیون رخ دهند .

ـ بروز تب بالاتر از ۵/۳۸ درجه سانتیگراد زیر بغلی که در مدت ۷۲ ساعت پس از واکسیناسیون رخ دهند .

ـ فلج متعاقب دریافت هر نوع واکسن به ویژه واکسن فلج اطفال که در مدت یک ماه پس از واکسیناسیون رخ دهد .

ـ بروز تشنج که در مدت ۷۲ ساعت پس از واکسیناسیون رخ دهند .

ـ درد مفاصل ( آلرژی ) که متعاقب واکسیناسیون رخ دهد .

ـ جیغ زدن مداوم یا بی قراری که بیش از ۳ ساعت به طول انجامد .

ـ بروز استفراغ مکرر

ـ کلیه موارد مرگ که در فاصله ۴ هفته پس از واکسیناسیون اتفاق افتد و هیچ بیماری خاص یادلیل قابل قبول دیگری برای مرگ در دسترس نباشد .

ـ سایر رویدادهای غیر معمول که تصور می رود مربوط مربوط به واکسیناسیون باشد و در طی چهار هفته پس از واکسیناسیون اتفاق افتد .

ـ سایر عوارض و واکنشها از قبیل حساسیتهای پوستی ، کاهش سطح هوشیاری ،تنگی نفس ، بی قراری نیز در صورت وقوع باید حتماً گزارش شوند .

در چه فاصله ای پس از اطلاع از عارضه باید مورد را گزارش کرد ؟

الف ) عوارض زیر عوارض فوری تلقی شده و باید حداکثر تا ۲۴ ساعت پس از اطلاع گزارش شوند :

۱ . کلیه موارد مرگ ناشی از واکسیناسیون

۲ . کلیه موارد بستری شدن در بیمارستان به علت عارضه ناشی از واکسیناسیون

۳ . کلیه آبسه های محل تزریق

۴ . سایر عوارض اگر چنانچه موجب نگرانی جامعه شده باشد .

ب ) عوارض غیر فوری

سایر عوارض غیر فوری تلقی شده و باید در پایان هر ماه گزارش شود